هر فناوری جدیدی که به گونه گسترده وارد زندگی اجتماعی یا اقتصادی ما شود، نیازمند تعریف چارچوبهای حقوقی و قانونی خواهد بود؛ زیرا در غیراینصورت دیر یا زود نظم اجتماعی را مختل خواهد کرد. هر چه قدر آن فناوری انقلابی‌تر و تاثیرگذارتر باشد، چالش‌های قانونی که همراه با آن پدید می‌آیند هم گسترده‌تر خواهند بود. هوش مصنوعی یکی از این دست فناوری‌هاست که از همین حالا، حقوقدانان و سیاست‌گذاران را برای تعریف چارچوبهای قانونی برای کنترل عملکردهای آن به تکاپو انداخته است. به جز مسائلی که درباره هوش مصنوعی به طور عام وجود دارد، تک تک ابزارها و فناوری‌های زیرشاخه آن هم بنا به گستره عملکردشان، نیازمند شفاف‌سازی و بازتعریف مسائل حقوقی مخصوص به خود هستند. چت‌بات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی که با نام «چت بات‌های هوشمند» شناخته می‌شوند هم به عنوان یکی از ابزارهای این گروه، به دلیل نقش تعاملی گسترده، دارای ابعاد قانونی و حقوقی فراگیر و چندسویه‌ای هستند.
در این نوشته قصد داریم برخی از این چالش‌ها و مسائل را عنوان کرده و درباره راهبردهای حقوقی پیرامون آن‌ها گفتگو کنیم:
کپی‌رایت و حق مالکیت معنوی: وقتی یک چت‌بات هوش مصنوعی یک متن یا محتوا را تولید و عرضه می‌کند، مالکیت معنوی و حق کپی‌رایت محتوای تولیدشده، از آن کیست؟ شاید بگویید طبیعتا شرکت یا شخص سازنده آن چت‌بات هوشمند مالک کلیه تولیدات محتوایی این ابزار است. ولی موضوع به این سادگی نیست و پیچیدگی حقوقی بیشتری در خود دارد. یک چت‌بات هوشمند در تعامل و بر اثر یادگیری با مخاطبانش تولید محتوایش را ارتقا می‌بخشد. در نتیجه مخاطب یا مخاطبان هم ممکن است بتوانند درباره محتوای تولیدی ادعای مالکیت داشته باشند.
مسئولیت‌پذیری و اتکاپذیری: ما چت‌بات‌ها را به هوش مصنوعی مجهز می‌کنیم تا گستره عملکردشان را توسعه دهیم. ولی همزمان این پرسش کلیدی پیش می‌آید که مسئولیت عملکردهای انجام شده در این مقیاس وسیع‌تر و پیامدهای آن با کیست؟ مثلا مسئولیت پاسخی که یک چت بات هوشمند عرضه می‌کند با چه کسی است؟ آیا شرکت سازنده باز باید پاسخگوی الگوریتم‌ها باشد و یا مخاطب چت‌بات باید مسئولیت پیامدهای مکالمه‌اش را بپذیرد؟ این احتمالا بسیار به بستر اجتماعی، صنعت مورد نظر و پیچیدگی موضوعی که چت‌بات در آن در حال پاسخگویی است بستگی دارد. مثلا آیا چت بات هوشمند مورد نظر در حال پاسخگویی به یک پرسش پزشکی یا روانشناسی است یا در حوزه خدمات پس از فروش موتورسیکلت.
امنیت و حفاظت از داده‌ها و اطلاعات: یکی از عملکردهای پایه‌ای چت‌بات‌های هوشمند گردآوری و پردازش داده‌های گردآوری‌شده از کاربران است. اما قوانینی سخت‌گیرانه برای نظارت بر سطح گردآوری اطلاعات و چگونگی استفاده از آن‌ها در فضای وب وجود دارد. مثلا اتحادیه اروپا قوانینی تحت عنوان GDPR دارد که عملکرد همه شرکت‌های فعال در حوزه اینترنت را مورد نظارت قرار می‌دهد. این قوانین طبیعتا به شکل ویژه‌ای درباره چت‌بات‌های هوشمند نیز بسط خواهد یافت و بر مجوزهای دسترسی به اطلاعات، حریم خصوصی و معیارهای امنیتی تاکید خواهد کرد.
قوانین محافظت از مصرف‌کننده در برابر تبلیغات: چت‌بات‌های هوشمند در زمینه تبلیغات و بازاریابی نقش پررنگی ایفا خواهند کرد. اما قوانینی وجود دارند که مرزهایی برای فرایندهای تبلیغاتی مشخص می‌کنند و اجازه نمی‌دهند حریم شخصی مصرف‌کنندگان مورد بمباران تبلیغاتی قرار بگیرد. این موضوع درباره چت‌بات‌های هوشمند می‌تواند روی ارسال خودکار تبلیغات، راستی‌آزمایی پیام‌های تبلیغاتی و شفافیت در جمع‌آوری اطلاعات تمرکز کند.
امنیت شبکه اطلاعاتی چت‌بات‌ها: چت‌بات‌های هوشمند در بستر وب و شبکه‌های اینترنتی فعالیت می‌کنند. به سبب دسترسی و پردازش بالای اطلاعات توسط چت‌بات‌ها، لازم است این ابزارها خود از امنیت بالایی در برابر یورش نفوذگران و جاسوس‌افزارها برخوردار باشند.
دسترسی‌پذیری برای همه: یک چالش اخلاقی برای ابزارهای گوناگون عمومی دسترسی همه اقشار جامعه از جمله افراد توانخواه (معلول) است. چت‌بات‌های هوشمند هم از منظر همین قاعده (Web Content Accessibility Guidelines (WCAG)) باید به گونه‌ای طراحی شوند که افراد صرف نظر از وضعیت فیزیکی بتوانند از آن‌ها استفاده کنند.
محدودیت‌ها و قواعد ویژه هر صنعت: چت‌بات‌های هوشمند در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و هر صنعت قواعد و قوانین اجرایی ویژه خود را دارد. برای نمونه در بخش بانکداری و امور مالی، نهادهای دولتی مثل بانک مرکزی قواعدی را ناظر بر عملکرد بانک‌ها دارند که درباره عملکرد چت‌بات‌های هوشمند هم صدق خواهد کرد. یا پروتکل‌های حوزه بهداشت و درمان که ریزه‌کاری‌ها و پیچیدگی‌های خاص خود را دارند.
قوانین ضد تبعیض و سوگیری اجتماعی: چت‌بات‌های هوشمند نباید در اثر بازخوردهایی که از سوی مخاطبانشان می‌گیرند دچار سوگیری یا پاسخ‌های تبعیض‌آمیز شوند. از همین رو احتمالا سیاست‌گذاران در این زمینه قواعد نظارتی را برقرار خواهند کرد.
مشخص شدن محدوده حقوق و مسئولیت‌ها: این نیاز وجود دارد که حقوق و مسئولیت‌های شرکت‌های عرضه‌کننده چت‌بات‌های هوشمند و هم مخاطبانشان، به طور شفاف مشخص و تعریف شده باشد. برای نمونه مخاطبان باید این را به طور شفاف بپذیرند که در حال گفتگو با یک ماشین هستند و باید مسئولیت پیامدهای احتمالی آن را قبول کنند.
پایش و رصد عملکرد: در طراحی چت‌بات‌های هوشمند باید ارائه گزارش از عملکرد و ساز و کاری برای پایش نوع پاسخگویی آن در صنایع و کسب و کارهای مختلف در نظر گرفته شود.
سخن پایانی
استفاده از چت‌بات‌های هوشمند مانند هر نوع فناوری دیگری، نیاز به مسئولیت‌پذیری، شفافیت و قاعده‌مندی دارد. در ایران هم چت‌بات‌های هوشمند در حال طراحی و عرضه هستند و هم‌اکنون چت‌بات هوشمند چاتا و چت GPT فارسی (چاتا GPT) توسط شرکت هوش مصنوعی دلفین به بازار خدمات دیجیتال عرضه شده است. اگر علاقه‌مند به استفاده از یک چت بات مجهز به هوش مصنوعی هستید که به طور اصولی و مناسب طراحی شده باشد، می‌توانید دموی رایگان چاتا را دریافت و در وب‌سایت خود از آن بهره بگیرید. کارشناسان چاتا آماده ارائه مشاوره رایگان درباره مناسب‌سازی چاتا ویژه کسب و کار شما هستند.
